हितोपदेश-सुभाषित-श्लोकाः - 0.5

मूलम्-

संयोजयति विद्यैव नीचगापि नरं सरित् ।

समुद्रमिव दुर्घर्षं नृपं भाग्यमतः परम्॥५॥

पदविभागः-

संयोजयति विद्या एव नीचगा अपि नरं सरित् । समुद्रम् इव दुर्घर्षं नृपं भाग्यम् अतः परम्॥५॥

अन्वयः-

नीचगा अपि सरित् समुद्रम् इव विद्या एव (नीचगा अपि) दुर्धर्षं नरं नृपं संयोजयति। अतः परं भाग्यम् (प्रमाणम्) ॥५॥

प्रतिपदार्थः-

नीचगा अपि = निम्नगा अपि;  

सरित् = नदी; 

समुद्रम् इव; विद्या; 

एव = केवलं; 

(नीचगा अपि = नीचजनस्था अपि) 

दुर्धर्षं = दुरासदं, दुष्प्रापं, दुर्लभदर्शनं; 

नृपं = राजानं; 

नरं संयोजयति = तेन सह पुरुषं सङ्गमयति। 

अतः परं = तेन सह समागमानन्तरं;  

भाग्यम् = भाग्यानुसारेण ततो धनरत्नादीनां लाभः॥५॥

तात्पर्यम्-

नदी यथा निम्नस्थानात् गच्छन्ती अपि समुद्रं गच्छति, तथैव विद्या नीचजनमपि- राजानं संगतिं नयति।