हितोपदेश-सुभाषित-श्लोकाः - 0.14

मूलम्-

वरं गर्भस्रावो वरमृतुषु नैवाभिगमनं

वरं जातः प्रेतो वरमपि च कन्यैव जनिता ।

वरं वन्ध्या भार्या वरमपि च गर्भेषु वसति-

र्न वाविद्वान् रूपद्रविणगुणयुक्तोऽपि तनयः॥१४॥

पदविभागः-

वरं गर्भ-स्रावः। वरम् ऋतुषु न एव अभिगमनम्। वरं जातः प्रेतः। वरम् अपि च कन्या एव जनिता । वरं वन्ध्या भार्या। वरम् अपि च गर्भेषु वसतिः। न वा अविद्वान् रूप-द्रविण-गुण-युक्तः अपि तनयः॥१४॥

अन्वयः-

गर्भ-स्रावः वरम्। ऋतुषु न एव अभिगमनम् वरम् । जातः प्रेतः वरम्। अपि च कन्या एव जनिता वरम्। वन्ध्या भार्या वरम् । अपि च गर्भेषु वसतिः वरम् । अविद्वान् रूप-द्रविण-गुण-युक्तः अपि तनयः न वा (वरम्)॥१४॥

प्रतिपदार्थः-

गर्भ-स्रावः =गर्भपातः; 
वरम् = ईषत् श्रेष्ठः; 
ऋतुषु = भार्यायाः ऋतुकाले;
न एव ; अभिगमनम् = उपसर्पणम्; वरम् । 
जातः ; प्रेतः = मृतः; वरम्। अपि च ;  
कन्या एव जनिता वरम्। 
वन्ध्या = सन्तानजनने असमर्था; भार्या वरम् । अपि च;  
गर्भेषु = कुक्षौ एव;  
वसतिः = निवासः; वरम् । 
अविद्वान् = मूर्खः; 
रूप-द्रविण-गुण-युक्तः = सुन्दरः, धनवान्, सकलसद्गुणयुक्तः;  
अपि तनयः = पुत्रः; न वा (वरम्)॥१४॥

तात्पर्यम्-

रूपसद्गुणयुक्तोपि सन् मूर्खपुत्रः यदि जायते, तत्तुलनायां किं किं श्रेष्ठमिति वदति– गर्भपातः, भार्यासङ्गमवर्जनं, मृतशिशुजननं, कन्याजननं, पत्न्याः शिशुजननाशक्तता, कुक्षावेव पिण्डस्य वासः–एतानि सर्वाणि श्रेष्ठानि मूर्खसुतस्य जननात् इति।

(अयं श्लोको न सर्वत्रोपलभ्यते। अतः प्रक्षिप्तः इति मन्यामहे- गौरीप्रसादशास्त्री, १९५५)