हितोपदेश-सुभाषित-श्लोकाः - 0.29

मूलम्-

यदभावि न तद् भावि भावि चेन्न तदन्यथा ।

इति चिन्ताविषघ्नोऽयमगदः किं न पीयते॥२९॥

पदविभागः-

यद् अभावि न तद् भावि भावि चेद् न तद् अन्यथा । इति चिन्ता-विषघ्नः अयम् अगदः किं न पीयते॥२९॥

अन्वयः-

यद् अभावि, न तद् भावि ; भावि चेद् तद् न अन्यथा’ इति चिन्ता-विषघ्नः अयम् अगदः किं न पीयते॥२९॥

प्रतिपदार्थः-

यत् = सुखादि ; 

अभावि = न भावि ;  

तत् न भावि = न भवितुं न शक्यते ; 

चेत् = यदि ;  

भावि = सुखदुःखादिकं भावि, तत् = भाविसुखादि ;  

न अन्यया = न दूरीकर्तुं शक्यम् ; 

इति = इत्ययं ; 

चिन्ता एव विषं, तद्-हन्ति इति चिन्ताविषघ्नः = चिन्ताविषापहारी ;  

अगदः = औषधं, किं न = कुतो न ;  

पीयते = सेव्यते ॥२९॥

तात्पर्यम्-

यद्भावि, तद्विना प्रयत्नमपि भवति। यन्न भावि तत् प्रयत्न-सहस्रेणापि न भवति। अतः अलं चिन्तया इति-- चिन्तानाम विषं हरन् विचार-औषधः जनैः किमर्थं न सेव्यते? अर्थात्- यद्भावि तद्भविष्यत्येव ; यच्च न भावि तन्न भविष्यत्येव, दैवाधीनमेव सर्वम् ; तत्र किं वृथा चिन्तया आयासेन च - इत्याशयः॥