मूलम्--
व्योमैकान्तविहारिणोऽपि विहगाः सम्प्राप्नुवन्त्यापदं
बध्यन्ते निपुणैरगाधसलिलात् मत्स्याः समुद्रादपि ।
दुर्नीतं किमिहास्ति किं सुचरितं कः स्थानलाभे गुणः
कालो हि व्यसनप्रसारितकरो गृह्णाति दूरादपि ॥१.५३॥
पदविभागः--
व्योम-एकान्त-विहारिणः अपि विहगाः सम्प्राप्नुवन्ति आपदं बध्यन्ते निपुणैः अगाध-सलिलात् मत्स्याः समुद्राद् अपि । दुर्नीतं किम् इह अस्ति किं सुचरितं कः स्थानलाभे गुणः कालः हि व्यसन-प्रसारित-करः गृह्णाति दूराद् अपि ॥१.५३॥
अन्वयः--
विहगाः व्योम-एकान्त-विहारिणः अपि आपदं सम्प्राप्नुवन्ति । मत्स्याः अगाध-सलिलात् समुद्राद् अपि निपुणैः बध्यन्ते । इह दुर्नीतं किम् अस्ति? किं सुचरितं (अस्ति)? कः स्थानलाभे गुणः (अस्ति)? व्यसन-प्रसारित-करः कालः हि दूराद् अपि गृह्णाति ॥१.५३॥
प्रतिपदार्थः--
विहगाः = पक्षिणः ; व्योमैकान्त-विहारिणः अपि = दूरतर-गगनाङ्गण-विहारिणः अपि ; आपदं = प्राणसङ्कटं, जालबन्धनादि-विपदम् ; सम्प्राप्नुवन्ति = लभन्ते ; निपुणैः = कुशलैः ; अगाध-सलिलात् = अतल-स्पर्शिजल-पूर्यात् ; समुद्रादपि = सागरादपि ; मत्स्याः = मीनाः ; बध्यन्ते = जलात् अपनीय गृह्यन्ते ; लौकैरिति शेषः ; दुर्नीतं = दुश्चरितं ; सुचरितं = शोभनम् आचरणं वा- किम्? । स्थानलाभे = दुर्धर्ष-निरापद-दुरासद-दुर्गम-स्थानलाभे वा ; को गुणः = किं फलम्? ; कालः = मृत्युः ; व्यसन-प्रसारितकरः = विपदवसरे करौ प्रसार्य इव ; दूरादपि = दुर्गमादपि स्थानात् ; गृह्णाति = आदत्ते ॥१.५३॥
तात्पर्यम्--
पक्षिणः दूरे गगने डयमाना अपि सङ्कटे पतन्ति । अगाधे वारिनिधौ स्थिता अपि मीनाः धीवरैः प्रसारितैः जालैः निर्बध्यन्ते । इह लोके किं साधु, किमसाधु? अत्यन्तं योग्यस्थानप्राप्त्या किम्? मृत्युः दूरादपि विपत्तिरूपेण आगत्य करौ विस्तीर्य (अस्मान् अवश्यं) धरति ॥१.५३॥
हिन्द्यर्थः--
आकाश के एकान्त और अत्युच्च प्रदेश में विहार करने वाले पक्षी भी आपत्ति में फँस जाते हैं । चतुर लोग अथाह जल वाले समुद्र से भो मछलियों को पकड़ लेते हैं । इसलिये इस संसार में क्या अच्छा है? और क्या बुरा है? और क्या योग्य स्थान की प्राप्ति में भी लाभ है? अर्थात् कुछ नहीं । क्यों कि कालरूपी शत्रु व्यसन (विपत्ति) रूपी हाथ पसारे बैठा है, और वह मौका पाते ही दूर से भी प्राणियों को पकड़ लेता है ॥१.५३॥
व्योमैकान्तविहारिणोऽपि विहगाः सम्प्राप्नुवन्त्यापदं
बध्यन्ते निपुणैरगाधसलिलात् मत्स्याः समुद्रादपि ।
दुर्नीतं किमिहास्ति किं सुचरितं कः स्थानलाभे गुणः
कालो हि व्यसनप्रसारितकरो गृह्णाति दूरादपि ॥१.५३॥
पदविभागः--
व्योम-एकान्त-विहारिणः अपि विहगाः सम्प्राप्नुवन्ति आपदं बध्यन्ते निपुणैः अगाध-सलिलात् मत्स्याः समुद्राद् अपि । दुर्नीतं किम् इह अस्ति किं सुचरितं कः स्थानलाभे गुणः कालः हि व्यसन-प्रसारित-करः गृह्णाति दूराद् अपि ॥१.५३॥
अन्वयः--
विहगाः व्योम-एकान्त-विहारिणः अपि आपदं सम्प्राप्नुवन्ति । मत्स्याः अगाध-सलिलात् समुद्राद् अपि निपुणैः बध्यन्ते । इह दुर्नीतं किम् अस्ति? किं सुचरितं (अस्ति)? कः स्थानलाभे गुणः (अस्ति)? व्यसन-प्रसारित-करः कालः हि दूराद् अपि गृह्णाति ॥१.५३॥
प्रतिपदार्थः--
विहगाः = पक्षिणः ; व्योमैकान्त-विहारिणः अपि = दूरतर-गगनाङ्गण-विहारिणः अपि ; आपदं = प्राणसङ्कटं, जालबन्धनादि-विपदम् ; सम्प्राप्नुवन्ति = लभन्ते ; निपुणैः = कुशलैः ; अगाध-सलिलात् = अतल-स्पर्शिजल-पूर्यात् ; समुद्रादपि = सागरादपि ; मत्स्याः = मीनाः ; बध्यन्ते = जलात् अपनीय गृह्यन्ते ; लौकैरिति शेषः ; दुर्नीतं = दुश्चरितं ; सुचरितं = शोभनम् आचरणं वा- किम्? । स्थानलाभे = दुर्धर्ष-निरापद-दुरासद-दुर्गम-स्थानलाभे वा ; को गुणः = किं फलम्? ; कालः = मृत्युः ; व्यसन-प्रसारितकरः = विपदवसरे करौ प्रसार्य इव ; दूरादपि = दुर्गमादपि स्थानात् ; गृह्णाति = आदत्ते ॥१.५३॥
तात्पर्यम्--
पक्षिणः दूरे गगने डयमाना अपि सङ्कटे पतन्ति । अगाधे वारिनिधौ स्थिता अपि मीनाः धीवरैः प्रसारितैः जालैः निर्बध्यन्ते । इह लोके किं साधु, किमसाधु? अत्यन्तं योग्यस्थानप्राप्त्या किम्? मृत्युः दूरादपि विपत्तिरूपेण आगत्य करौ विस्तीर्य (अस्मान् अवश्यं) धरति ॥१.५३॥
हिन्द्यर्थः--
आकाश के एकान्त और अत्युच्च प्रदेश में विहार करने वाले पक्षी भी आपत्ति में फँस जाते हैं । चतुर लोग अथाह जल वाले समुद्र से भो मछलियों को पकड़ लेते हैं । इसलिये इस संसार में क्या अच्छा है? और क्या बुरा है? और क्या योग्य स्थान की प्राप्ति में भी लाभ है? अर्थात् कुछ नहीं । क्यों कि कालरूपी शत्रु व्यसन (विपत्ति) रूपी हाथ पसारे बैठा है, और वह मौका पाते ही दूर से भी प्राणियों को पकड़ लेता है ॥१.५३॥
No comments:
Post a Comment